kutubhona

бериши учун ёлласа бу савдо-сотиқ дурустдир. Нарсасини сотиш ёки сотиб олиш учун кун бай қилиб ёки бир ойга ёлласа ҳам дуруст бўлади. Шунингдек сотиш ёки сотиб олиш учун кун бай қилиб ёки бир ойга муайян маблағ эвазига ёлласа ҳамда бир товарни сотиб бериши ёки сотиб олиши учун ҳар бир келишувда тайин қилинган муайян тўлов эвазига ёлласа ҳам дуруст бўлади. Чунки бунда олди-сотди қилиш учун ёлланилган иш маълум ва иш ҳақи ҳам маълум бўляпти.
Демак даллоллик Росулуллоҳ с.а.в. давридан то шу бугунгача савдогарлар ўртасида ва одамлар ўртасида маълум бўлиб келган маъноси билан ҳалолдир ва даллоллик касби ҳалол касбдандир. Аммо саҳиҳ ҳадисда наҳий қилинган даллоллик одамларнинг нархни ёки бозорни билмаслигидан ёки савдо моли борасида билим, тажрибалари йўқлигидан ёки шунга ўхшашлардан фойдаланиб алдайдиган кимсанинг даллоллигидир. Росулуллоҳ с.а.в. даллолликни тижорий ишлардан бири ҳисоблаб, уни умумий шаклда маъқулладилар ва даллолликнинг айрим турларидан – уларда алдов борлиги учун – уларнинг айнан ўзини баён қилиб қайтардилар. Шунингдек Пайғамбаримиз с.а.в. байнинг умумий шаклда мубоҳлигини кўрсатдилар ва байнинг муайян турларидан уларда иллат борлиги учун қайтардилар. Шу тўғрида келган ҳадисларни кузатиб, уларнинг ташриий маъносини диққат билан ўрганилса бу нарса аниқ маълум бўлади. Олди-сотдига тааллуқли айрим ишлардан қайтариш ҳақида келган ҳадисларда симсорлик ва ундан қайтариш ҳақида ҳеч нарса айтилмаган. Лекин баъзи саҳобалар ва баъзи ровийлар уларни симсорлик ҳақида, деб тафсир қилганлар ва наҳий қилишни симсор бўлишдан қайтариш, деб тафсир қилганлар. Масалан Бухорий Абдуллоҳ ибн Товусдан, у отасидан, у Ибн Аббос р.а.дан ривоят қилди: Росулуллоҳ с.а.в. дедилар:

«لاَ تَلَقَّوُا الرُّكْبَانَ وَلاَ يَبِعْ حَاضِرٌ لِبَادٍ»

«Улов минганларнинг олдини тўсиб чиқманглар. Ерлик одам саҳроликка сотиб бермасин». Ровий: мен Ибн Аббосга Пайғамбаримиз с.а.в.нинг: «Ерлик одам саҳроликка сотиб бермасин», деган сўзининг маъноси нима? - десам у «саҳроликка даллол бўлмасин», деган маънода, деб жавоб берди, дейди. Товусдан қилинган бошқа бир ривоятда ҳам у бундай деган: мен Ибн Аббос р.а.га Пайғамбаримизнинг: «Ерлик одам саҳроликка сотиб бермасин», деган сўзининг